Võ Trọng Nghĩa – Kiến trúc xanh

Cuộc phỏng vấn giữa báo Trí thức trẻ và kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa được thực hiện qua điện thoại khi anh đang ở trường thiền Pa Auk – cao nguyên Pyin OO Lwin, cách Mandalay 1,5 tiếng về phía núi cao, ở vị trí 1.200m so với mực nước biển.

Võ Trọng Nghĩa vẫn nói chuyện say sưa về kiến trúc xanh – điều mà anh tâm huyết thực hiện nhiều năm qua, nhưng dành nhiều thời gian để chia sẻ về thiền tập và giữ giới ở công ty của mình. Cho tới khi hoàn tất câu trả lời cuối cùng, vị kiến trúc sư nổi tiếng nhất Việt Nam với nhiều giải thưởng kiến trúc danh giá của thế giới còn nhắn nhủ: “Việc áp dụng giữ giới vào trong văn hóa của một quốc gia là một chuyện rất tuyệt vời. Giữ giới là một việc rất khó đòi hỏi lòng dũng cảm nhưng càng nhiều người giữ giới thì quốc gia càng thịnh vượng và bền vững.

Anh có hình dung là anh sẽ rất là vui nếu có một người bạn giữ giới không? Họ nói cái gì cũng nói thật, trung thực tuyệt đối… Và anh cũng sẽ rất là vui nếu anh có vợ, người yêu, đồng nghiệp của mình là giữ giới. Vậy thì tại sao chúng ta không bắt đầu trở thành những người giữ giới nhỉ?”.

Thời gian gần đây, người ta nói rất nhiều đến kiến trúc xanh nhưng hay hiểu là một công trình với nhiều cây xanh. Trong khi đó, một công trình của công ty Võ Trọng Nghĩa – công trình “Nhũ tre” vừa đoạt giải “Green Good Design Awards 2019” lại không có cây xanh nào. Yếu tố xanh nên được hiểu như thế nào?

Thứ nhất kiến trúc xanh không phải là kiến trúc thuần tuý về cây xanh. Cây xanh mà mình hay nói là làm xanh hoá thành phố bằng cây xanh, không phải kiến trúc xanh là cây xanh. Kiến trúc xanh được hiểu ở khía cạnh năng lượng tạo ra vận hành, và thiêu huỷ công trình đó.

Kẹt một nỗi là chi phí để làm chứng chỉ kiến trúc xanh như là LEED của Mỹ chẳng hạn thì rất đắt đỏ và mất thời gian, và cần tư vấn để làm hồ sơ. Đó là một cái bẫy mà con người tạo ra: để tạo ra được một công trình kiến trúc xanh phải mất từng này tiền rồi lại phả mất chi phí từng này làm hồ sơ, từng này thời gian. Vì thế, việc làm chứng chỉ xanh trở thành một vấn đề có thể gọi là thêm việc mà không giải quyết vấn đề gì.

Xanh có nghĩa là thân thiện với môi trường chứ không có nghĩa là chỉ trồng cây mới thân thiện với môi trường. Rõ ràng, nếu một công trình nhiều cây xanh thì cũng mát mẻ hơn và làm kiến trúc xanh thì cây xanh là một yếu tố rất quan trọng; nhưng kiến trúc có cây xanh là xanh thì không phải.

Trong số các dự án mà công ty của anh thiết kế, kiến trúc xanh nào mà anh yêu thích nhất?

Ví dụ như nhà trẻ ở Đồng Nai chẳng hạn. Chi phí vận hành nó rất tiêt kiệm về năng lượng, có rau sạch, tái sử dụng nguồn nước ở nhà máy để tưới cây rau. Những nhà dân mà bên mình thiết kế đều ít khi sử dụng máy điều hoà…

Rồi một công trình gần đây bên mình thiết kế là ở Cúc Phương, cách Hà Nội có mấy chục km thôi (dự án Silver Cloud Resort). Dự án có một công trình tre 1.000m2, rất lớn, rồi hệ thống condotel với rừng cây thẳng đứng…

Mình đã thuyết phục được chủ đầu tư trồng rất nhiều cây hoa cổ thụ, loại thân gỗ to ấy, ở khắp mọi nơi (hoa ban, hoa phượng, hoa tường vi, hoa lộc vừng…) để tạo ra một rừng hoa độc đáo ở chỗ đó. Họ làm tuyệt vời luôn.

Mình nghĩ những tư tưởng như vậy cần được nhân rộng, bởi nó ban đầu là một vùng đất hoang, họ đào một cái hồ lớn, rồi trồng gần 10.000 cây hoa cổ thụ khiến mỗi mái nhà trở thành một vườn hoa, và bản thân tòa nhà trở thành những rừng cây thẳng đứng.

Vài bữa nữa là chỗ đó trở thành một nơi đẹp kinh điển luôn, anh không tưởng tượng được đâu nếu không đến đó tận nơi. Sự phát triển của các dự án mới như thế vừa bảo tồn, vừa phát triển văn hóa, vừa gần gũi với thiên nhiên.

Về khía cạnh năng lượng, việc xây dựng và vận hành một kiến trúc xanh ở Việt Nam có gì thuận lợi?

Việt Nam là một đất nước với nhiều nắng và gió; đó là điều kiện tuyệt vời cho việc phát triển năng lượng xanh. Hiện tại, một chuyện cực kỳ tiến bộ đã diễn ra là Nhà nước cho phép người dân bán điện năng lượng mặt trời vào mạng quốc gia thông qua đồng hồ 2 chiều.

Như vậy là khi các hộ dân sản xuất điện mặt trời không dùng hết có thể bán vào mạng lưới điện quốc gia cho Nhà nước, khi thiếu thì lại dùng và bù trừ vào cuối tháng. Cái này cực kỳ văn minh và là sự tiến bộ rất lớn, giúp cho các kiến trúc sư vận hành công trình xanh.

Những thiết kế kiến trúc xanh của anh Nghĩa qua mỗi một năm thay đổi như thế nào so với trước đây?

Mình luôn muốn công trình sẽ tồn tại hàng trăm năm, nên thiết kế luôn hướng tới việc công trình sẽ bền hàng trăm năm. Cái đó là ảnh hưởng từ chuyện thiền. Khi mình đã quán được các kiếp, thấy được sự sinh diệt của vật chất, và thậm chí là của mọi thứ thì ít nhất là trong lúc mình đang sống thì công trình của mình cũng phải còn tồn tại.

Hơn nữa, lớp lang của một đô thị cần những công trình tồn tại bền vững lâu dài, chứ cái nào cũng làm tí bê tông mỏng mỏng thì không được, làm ra chỉ vài chục năm là hỏng.

Nếu bỏ qua việc cần phải có chứng chỉ kiến trúc xanh như LEED ở Mỹ, việc xây dựng một công trình xanh tại Việt Nam có còn đắt đỏ hay không?

Người ta cứ nghĩ kiến trúc xanh là phải đắt nhưng không phải. Nó có thể bị coi là đắt về thiết kế (cười) vì thiết kế một tác phẩm cần phải đầu tư mà ở Việt Nam mình vẫn đầu tư quá ít chất xám cho cái này. Thế nhưng, nếu nhìn ra thấy thế giới thì sẽ thấy khác và đơn giản là điện thoại hay ô tô thì thiết kế rất quan trọng.

Mình nghĩ là cũng giống như quy hoạch một đô thị, kiểu gì cũng phải đầu tư nhiều vào phần đó, còn phần xây dựng thì có thể đơn giản hơn. Như việc làm văn phòng mới của Công ty Võ Trọng Nghĩa – một kiến trúc xanh, chi phí chỉ khoảng 10 triệu đồng/m2. đổ bê tông đặc từ dưới lên trên và gần như không xây. Văn phòng mới của mình ở TP.HCM đã sẵn sàng cho độ bền hàng trăm năm, với hệ thống cây xanh, rau sạch phủ kín mặt tiền…

Nhiều người cứ nghĩ kiến trúc xanh là cái gì ghê gớm. Không đúng đâu. Nhưng có một việc cần lưu ý, bản chất là đừng có cố gượng ép. Làm công trình mất đi tính bền vững tự nhiên theo nghĩa đen là vứt.

Đang vận hành công ty với rất nhiều công việc, tại sao anh lại sang Myanmar để tu tập?

Việc mình làm ngoài đời thấy cũng được, nhưng đau khổ thường trực của một con người nói chung là không tránh khỏi. Bản chất là không tránh khỏi sự sinh ra, già đi, đau yếu và chết. Mình vẫn thường nghĩ về cái chết nhiều và một điều chắc chắn là chúng ta đều phải đối mặt với cái chết.

Những kiến trúc sư vĩ đại nhất rồi cũng phải chết và rất nhiều người đã chết, mình cũng sẽ chết. Vì thế, mình muốn tìm hiểu trước cái chết là gì và trước khi mình sinh ra là cái gì, mình sinh ra là cái gì, và sau khi mình chết đi thì mình sẽ là cái gì. Trong giáo lý phật giáo, mình có thể học được cái đó thông qua thiền tập.

Nhưng sao lại phải sang Myanmar mà không phải học ở Việt Nam để thuận tiện hơn cho công việc và gia đình?

Anh luôn có câu hỏi khó chịu đấy (cười lớn). Thực ra, phải tìm được môi trường phù hợp, một người thầy phù hợp với mình, có thể nói là hợp duyên thì mình sẽ tu tập tốt hơn vì cái này đòi hỏi việc giữ giới.

5 giới cơ bản là không nói dối, không trộm cắp, không tà dâm, không sát sinh và không uống bia rượu, hút thuốc lá. Phải giữ giới rất nghiêm ngặt thì mới phát triển được định, mà phải phát triển được định rất thâm sâu thì mới nhìn được các kiếp; nhìn thấy bản thân mình và vũ trụ là các hạt li ti, mới quán được giáo lý của đức phật là vô thường khổ vô ngã…

Khi phát triển được định rồi mới đến phát triển được các tuệ thâm sâu, mà trong đó cái tuệ thứ hai là tuệ về nhân duyên hay quán các kiếp quá khứ, các kiếp tương lai.

Việc tu tập ở Myanmar từ năm 2017 có ảnh hưởng đến việc vận hành công ty Võ Trọng Nghĩa ở Việt Nam ra sao?

Việc thiền tập là tuyệt vời đấy. Khi mình áp dụng việc giữ giới trong công ty, công ty tự khắc trở thành một bộ máy rất đáng tin cậy bởi đó là những con người giữ giới. Nếu tất cả mọi người đều giữ giới thì vận hành công ty rất dễ dàng.

Ai cũng muốn tạo ra thương hiệu cả nhưng thương hiệu đầu tiên là lòng tin, đúng không? Vậy người không nói dối, không trộm cắp…. là người đáng tin nhất. Đây là một bí quyết khá đơn giản mà đến bây giờ mình mới nhận ra.

Anh điều hành công ty từ Myanmar như thế nào?

Mình sang Myanmar từ năm 2017 và nửa đầu năm 2018 thì đi đi về về nhưng từ khoảng tháng 7/2018 đến bây giờ thì gần như ở đây. Còn điều hành thì bí quyết là ở công ty mọi người đều giữ giới thôi và thiền mỗi ngày 2 tiếng, sáng 1 tiếng chiều 1 tiếng.

Khi giới và tâm thanh tịnh thì mọi người nghĩ và làm các ý tưởng rất nhanh. Chính sự yên ổn và bình an đó cũng chia sẻ qua cho chủ đầu tư để họ có thể làm các dự án rất tốt, thậm chí là tốt hơn khi mình ở nhà. Thực tế là giờ mình chỉ cần trao đổi công việc qua điện thoại, mọi người có thể tự làm hầu hết các công việc.

*Theo Trí Thức Trẻ